Seymur Kazımov
Siyasi münasibətlərdəki oyunların mətbuat üzərindən aparılması söz azadlığına ən böyük təhdiddir. Belə ki, jurnalistlər xəbər daşıyıcısı kimi yox, konkret qrupların aləti rolunda çıxış edir. Bunu çox rahatlıqla Azərbaycan mətbuatına şamil edə bilərik. Çünki hakimiyyət funksionerlərinin ritorikası onları dəstəkləyən jurnalistlərə də keçib. Eyni məsələni onların opponenti haqqında da demək olar.
Azərbaycan mətbuatı son 15 ildə “siyasi poliqon” funksiyasını yerinə yetirir. Doğrudur, burada qəribə bir şey yoxdur, çünki medianın da əsas prinsiplərindən biri ictimai müzakirələr üçün forumun mövcudluğunu təmin etməkdir. Problem budur ki, mübarizə siyasətçilər arasında yox, jurnalistlər arasında gedir. Hətta seçki kampaniyaları zamanı jurnalistlər daha fəal olur, nəinki siyasətçilər. Jurnalistlər bir-birini siyasətçilərin ağzı ilə ittiham edir. Hərə öz liderini tərifləyir, onu müdafiə edir, başqalarını alçaldır. Proses günlərlə, aylarla təkrar olunur.
Jurnalistika və hakimiyyət anlayışları ümumi problemin öyrənilməsində vacib məsələlərdən biridir. KİV-in siyasi proseslərdə iştirakı totalitar rejimlərə xidmət edən informativ-təbliğat metodlarından başlayaraq, azadlığın təmin olunduğu “gözətçi köpəyi”nin meydana çıxması ilə yekunlaşmır. Siyasi qüvvələrin hakimiyyət uğrunda mübarizəsində jurnalistikanın rolu müəyyən tarixi şəraitdə özünü fərqli göstərir. Aydın məsələdir ki, KİV-in iştirakı olmadan ölkələrin ictimai həyatında əhəmiyyətli dəyişikliklər olmazdı. Çox yaxın keçmişdə Gürcüstanda, Ukraynada, Ermənistanda baş vermiş siyasi proseslər məhz KİV-lə kütləviləşdikdən sonra müsbət sonluqla başa çatdı. Hələ totalitar qalan rejimlərdə isə KİV-in xüsusi sosial institut kimi təsirini, onun ictimai fikri formalaşdırmasını yaxşı anlayırlar.
KİV siyasi prosesləri nə qədər inkişaf etdirə və yaxud dayandıra bilər? Azərbaycanda mətbuat bütün dövrlərdə siyasi proseslərin bilavasitə iştirakçısı olub, bəzən siyasətin ruporuna da çevrilib. Buna görə də bəzi subyektlər jurnalistə özlərinin siyasət və kommersiya maraqlarının mühafizəçisi kimi baxır.
Bu bir tərəfdən siyasi mədəniyyətin kasadlığını, digər tərəfdən də ictimai-siyasi şüurun sivil dialoqa hazır olmadığını göstərir. Nəticədə jurnalistikanın missiyası, funskiyası, ali dəyər və prinsipləri təcrübədə deyil, yalnız konfranslarda, mühazirələrdə, dərsliklərdə işlənir.
Normalda siyasi və jurnalistika elitasının bir-birinə təsir imkanları var. Azərbaycan mediasında isə elita yoxdur və onlar siyasi fiqurlardan hava-su qədər asılıdır. Azərbaycan mediasındakı neqativ informasiyanın çoxluğu siyasi mədəniyyətin də sıradan çıxmasına səbəb olub. Nəticədə media insanlar üçün “sosial təhlükə” rolunu oynayır.
Azərbaycanda siyasətin medianı əsarət altına almasına mətbuat konsepsiyaları prizmasından baxaq. Yeddi konsepsiya var ki, onlardan ikisi yerli jurnalistikanı olduğu kimi əks etdirir. Birincisi, sovet-kommunist konsepsiyasıdır ki, burada hökumət həm xəbərlərə göz qoyur, həm də onları istehsal edir. Əsas məqsəd insanların şüuruna təsir göstərməkdir.
Digəri isə “İrəlilətmə” konsepsiyasıdır. Burada mətbuata milli təhlükəsizliyi qoruyan, əsas funksiyası dövlət maraqlarını müdafiə etmək olan, iqtisadi inkişaf üçün alət rolunu oynayan və milli şüuru oyadan vasitə kimi baxılır.
Hər iki mexanizm siyasi diskursumuzda dolayı və birbaşa yolla iştirak edir: mediaya nəzarət müxtəlif şəxslərə və qurumlara tapşırılıb, onlar qəribə səslənsə də, xəbər istehsalçısı rolunda çıxış edirlər. Bu tapşırıqları icra edən media mənsubları da peşə fəaliyyəti zamanı həqiqəti söyləməkdən çox, milli maraqların və milli təhlükəsizliyin mühafizəçisi roluna üstlənir.
Jurnalistlərin siyasətçi olması geniş yayılmış təcrübədir. Siyasilərin də şərhçi və analitikə çevrilməsi normal hadisədir. Belə ki, hər iki tərəf konkret məşğul olacağı işi müəyyənləşdirir və insanların da onlardan gözləntiləri bəlli sahələrə uyğun olur. Amma media təmsilçisinin bir ayağının siyasətdə, o biri ayağının da jurnalistikada olması anormallıqdır, çünki uzun müddət “şpaqat” vəziyyətində oturmaq sağlamlığa ziyandır.
Müəllifin başqa yazıları:
Jurnalistika fakültəsi və “qabiliyyətli” tələbələr
Ədəbi dil normalarına əməl etməklə yalan danışmaq olarmı?
Jurnalist seçim qarşısında: vicdan, yoxsa pul?
Medianın yaratdığı “qəhrəman” və “düşmən” obrazlarının cəmiyyətə təsiri
Sosial medianın ənənəvi media üzərində qələbəsinin əsas səbəbləri
Azərbaycanda media niyə biznesə çevrilə bilmir?
“Ölü jurnalist material hazırlaya bilməz”
İtkin düşən alpinistlər, mübahisə edən nazirliklər, susqun media və bloqçular
Peşəkar jurnalist olmağın yükü… Azərbaycanda
Azərbaycan televiziyalarının seçki reallıqları
Medianın “həqiqəti üzə çıxarmaq” problemi
Gənc jurnalistləri kimlərdən qorumalı?
Mətbuat Şurasının qurultayı nə ilə yadda qaldı?
Keyfiyyətli jurnalistika tədrisinə necə nail olmalı?
