Sevgi haqqında demaqogiya
Mətləb Ağa
Vaxt olur ki, öz əməllərimizin əsl mahiyyətini gizlətməkdən ötrü hansısa əfsanələr (hər dövrə uyğun forma və məzmunda) uydurub danışır, fikirləşirik ki, yalanlarımıza inanmayan olsa da, hər halda, inanan da tapılacaq, beləliklə, əsl niyyətlərimiz ört-basdır olacaq…
Qədim Yunan əfsanələrinin birində Prometeyin Zevsdən özünün dünyaca məşhur od oğurluğunu insanlara sonsuz sevgisi səbəbindən elədiyi iddia edilir. Əfsanədə o da and-aman olunur ki, bu sevgi qarşılıqlıydı, insanlar da Prometeyə güvənirdilər. Digər tərəf – Zevs də öz hərəkətinə – od oğurluğuna görə Prometeyi qayaya zəncirləmək əmrinə məhz belə haqq qazandırır, odu insanlardan uzaq tutmaqla onları aclığa və soyuğa alışdıracağını, bununla insanların möhkəm və güclü olub çətinliklərə asanlıqla dözə biləcəklərini, lakin Prometeyin bütün zəhmətini heçə-puça çıxartdığını deyirdi…
Lakin elə bu əfsanələri diqqətlə oxusaq, görərik ki, Zevs və Prometeyin münasibətlərində daha əvvəldən ziddiyyət vardı, Zevsin titanlarla on illik savaşının ikincilərin məğlubiyyətiylə bitməsi tərəflər üçün fərqli situasiya yaratmış, düşmənlər təzə planlar cızmışdılar, bundan başqa, bu çırpışmanın ardından, sülhü Prometey birinci özü pozmuşdu, biz bura onu da əlavə eləyə bilərik ki, Prometeyin addımbaşı dikbaşlığı da, təbii ki, Zevsin allahlıq qüruruna toxunurdu…
Necə izah etmək olar ki, müsbət obraz kimi təqdimatına çalışılan Prometey, Zevsin titanlarla döyüşündə əvvəl öz xalqının – titanların daha şanlı nəsli sayılan titanidlərin sırasındaydı, lakin bu uzun sürməmiş, titanidləri satıb haqq və ədalət (!) ilahəsi statuslu anası Femidanın təkidiylə Zevsin bayrağı altına keçmişdi.
Yəni bu xatırlatmadan anlaşılır ki, anası Femida da Zevs və Prometey arasında yaxşı əlaqələrin, sülhün tərəfdarıydı, müharibədə belə Femida Zevsi haqlı sayırdı, Prometeysə döyüşlər bitər-bitməz, hər dəfə islah olunacağına ümid bəsləyən və müharibə vaxtı anasının təkidiylə müvəqqəti qoşulduğu Zevsə, hər necə olur-olsun badalaq vurmağa can atır və bunu insanlara sevgisi haqqında demaqogiyayla pərdələməyə çalışırdı…
Kronidlərlə titanların döyüşünün titanlardan ötrü sarsıdıcı nəticələrindən sonra nəhayət, Zevs yer üzündə məhv olmuş həyatı yenidən canlandırmaq istədi və bu mühüm işi Prometeyə tapşırdı.
Prometeyə xoş münasibət, etimad bəsləməsəydi, Zevs bunu nə üçün etməliydi ki?!
Beləliklə, Zevsin tapşırığıyla, Prometey və qardaşları palçıqdan müxtəlif zəif, köməksiz və kiçik məxluqlar düzəltməyə başladı, (bu zaman, insanların yaradılışı prosesinə barmaqarası münasibəti Prometeyin insan məhəbbəti barədə deyilənlərin cəfəngiyat olduğunu bir daha isbatlayır), Prometey palçığı suyla yox, göz yaşlarıyla yoğurdu və deməli, insanlara ilk yamanlığı o özü elədi, ancaq o, öz hərəkətinə belə bəraət qazandırdı ki, nə vaxtsa, gələcəkdə, Zevsin hakimiyyətinin insanlara fəlakətlər gətirəcəyi ona indidən agahdır…
Əfsanənin bu qismində o da söylənilir ki, bu insan “hazırlama” prosesində bir gün Zevs Prometeyi niyəsə öz yanına çağırmışdı, lakin titan dönüb gələnədək qardaşı Epimetey bütün palçığı heyvanları düzəltməyə sərf etmiş, daha vacibini – insan nəslinisə hələ yaratmamışdı (bəlkə də unutmuşdu).
Odur ki, əfsanəni düzüb-qoşanların təbirincə, insanların “emalında” heyvanların hərəsinin bədənindən bir parça palçıq qoparmaq lazım gəldi, buna görə də təbiətən bərabər yaranmış insanlarda bəzən yaxşı olsa da, daha çox murdar heyvani sifətlərlə qarşılaşırıq…
Zevsin bu cür mühüm etimadından sonra da, Prometey yenidən səbəbsiz-filansız yerə hiyləyə əl atdı, Zevsə qurban vermə mərasimində allahı aldatmaq istədi, kəsdiyi öküzün ətini bütövlükdə özü götürüb allaha piy qatına bükülmüş sümükləri hədiyyə etdi…
Lakin ayıq-sayıq Zevs, Prometeyin bu hiyləsini də başa düşdü, öküzün hədsiz qeyri-bərabər hissələrə bölündüyünü titana istehzayla irad tutub bildirdi ki, bu hiyləgər hərəkət insanlara yenə də bədbəxtlik və əzab-əziyyətdən savayı heç nə gətirməyəcək.
(Buradan Prometeyin nə üçün insanların palçığına göz yaşı qatmasının sirri aydın olur, titan, şöhrətpərəstliyinin və məsuliyyətsiz hərəkətlərinin gələcəkdə insanları hansı bəlalara sürükləyəcəyini yəqin ki, özü də proqnozlaşdırmamış deyildi və deməli, bais olduğu faciələrin günahını nahaq Zevsin üstünə atmaq istəyirdi).
Prometeyin Zevsə kələk gəlib barmağına dolamasının cavabı çox gecikmədi, tezliklə yer üzündə yoxsulluq və aclıq başlandı, özünün tətiklədiyi bu fəlakəti aradan qaldırmağa, insanların keçmiş qayğısız illərini geri qaytarmağa təbii ki, Prometeyin gücü çatmadı, odur ki, düşündü ki, insanları yeni həyata alışdırsın, onları əzab-əziyyətlərə üstün gəlməkdən ötrü əməyə öyrətsin və bu fikir titanın yeni avantürasına gətirib çıxardı, göylərdən, Zevsdən od oğurladı və qəzəbli allahı təzədən qızışdırdı…
Zevs Prometeyin bu cinayətinə görə insanları yeni bəlalarla “mükafatlandırdı”, ancaq yenə də ürəyi soyumadığından, insan nəslinin böyük bir hissəsini daşqınla məhv eləmək qərarına gəldi…
O, insanları qırıb çatdıqdan sonra, onların zəlil günə düşməyinin əsas baiskarının özündən də qisas almaq istədi və məşhur Prometey əfsanəsinin özəyi də elə bu əvəzçıxma əhvalatıdır…
Yeri gəlmişkən, Prometey “gələcəyi bilən, sonranı düşünən” deməkdir, lakin necə olmuşdusa, titan az sonra öz başına gələcəkləri qabaqcadan görməyi qətiyyən bacarmamışdı, əfsanələr bunun niyə belə olması barədəsə konkret bir söz demir…
İnsanları nə gözlədiyini bildiyi iddia olunan, avantüralarını məhz bu öncəgörmələri ucbatından törətdiyi tez-tez xatırladılan Prometeyin çox keçməmiş öz başına gələcək hadisələr nədənsə heç ağlının ucundan belə keçmir….
Əfsanələrdə sadəcə o deyilir ki, Prometey əl-qolunu sallayıb heç bir təhlükə gözləmədiyi halda, öz köhnə dostu Hefestin köməkliyiylə, Zevsin qulluqçuları onu qəflətən yaxalayıb Skifiyada qayaya zəncirlədilər…
Orada insan nəslinin doqquz ömrü müddətində əzab-əziyyət çəkməsinin ardından, qulluqçular Prometeyi Tartardan-cəhənnəmin zülmət qaranlığından dartaraq yer üzünə çıxarıb yenidən zəncirlə Qafqaz dağlarında qayaya vurdular.
Burada, əfsanəni danışanlar inandırıcılıqdan ötrü real həyatdan şahidlər gətirib and-aman edirlər ki, uzun illərdən sonra Makedoniyalı İsgəndərin əsgərləri həmin əraziyə, Qafqaz dağlarına gəlib çıxmışdı, hansısa döyüşçü bölüyü bu torpaqlardan keçərkən, bir insanabənzər nəhəng qayaya rast gəldilər, başa düşdülər ki, vaxtilə Prometeyin zəncirləndiyi yerdədirlər və onlar hörmətlə diz çöküb, insanların böyük xilaskarı və dostuna (əfsanəni söyləyənlərin təbirincə) dua edib qurban verdilər…
Od oğurluğu əhvalatındasa, daha sonra işə allahlar qarışdı, titanla Olimp tanrısını barışdırdılar və Zevs yenə də xeyirxahlıq və böyük ürəklilik göstərib Prometeyi zəncirlərdən azad etdirdi…
Əfsanə yaradıcıları bu barışığın səbəbini Zevsin Moyraların – tale ilahələrinin bir nəğməsinin sirrini Prometeydən öyrənmək cəhdiylə bağlayırlar…
(Guya hər şeyə gücü yetən qüdrətli allah sirri özü öyrənə bilməzdi?!)
Moyraların sirli nəğməsinin məzmunusa bundan ibarətdi ki, həyat fasiləsiz dəyişir, istər allahlar, istərsə insanların hökmdarları öz hakimiyyətlərinin əbədiliyinə nahaq yerə inanırlar, …bəlkə də məğlubiyyət günü o qədər də uzaq deyildir…
Beləliklə, əsrlərlə davam edən inadkarlığın ardından Prometey Zevsə təslim olub tövbə elədi və Moyraların nəğməsinin sirrini ona saysız əzab-əziyyətlər vermiş (hər halda) birinə açdı…
Və ardından, əhvalatların yekununda Prometey yenə də özünü pis ampulada göstərdi; əmisi oğlu Xironun öz yerinə ölməsinə razılıq verdi və Xiron öldü.
O da düzdür ki, Xiron özü də ölmək istəyirdi, ancaq əlbəttə ki, söhbət Xironla bağlı deyil, Prometeyin mənəvi keyfiyyətləri bir daha ortaya çıxmışdı…
Bax belə…
Prometey hər dəfə insanları bais olduğu bəlalardan qurtarmaqdan ötrü (qurtarmaqdan ötrümü?) təzə bir avantüra planlaşdırıb həyata keçirir, nəticədə həm o özü, həm də insanlar yeni-yeni əzab-əziyyətlərə düçar olurdu, Prometey və təbliğatçılarısa titanın şöhrətinə kölgə düşməməsi naminə (axı o, “insanların böyük xilaskarı və dostu”ydu) bütün bu avantüraları onun insanlara dərin sevgisi səbəbindən etdiyini deməkdən qətiyyən usanmır və utanmırdılar…
