ÖN SÖZün qiyməti (Esse)
Əli bəy Azəri
Söz…
Ön söz…
Söz – ön söz…
Ön söz – söz…
Bəlkə söz önü?
Bizdə söz önü varmı, ingilislərdə, ruslarda olduğu kimi? Bu haqda fikirləşən olubmu?
Deyirlər ki, birinci SÖZ olub. Hətta buna Allahın adından and da içirlər. Əslində, qələm əhli üçün and içmək yalançılığın bir əlamətidir, inanmaq real görünmür.
Məncə, sözdən əvvəl səs olub. Çünki yaranışdan bəri bütün canlılar bir-birini bircə səslə anlayır. Bir bu qədər sözü olduğu halda insanlar bir-birlərini başa düşə, anlaya bilmirlər və bunu istəmirlər də…
İnsan sonuncu yaranışdır. O da təkmilləşənə, formaya düşənə kimi uşaq kimi müxtəlif səslər çıxarıb.
Sözün birinci olması şübhəlidir. Müzakirəsi sonsuzdur, lap fəlsəfənin “ağıl, yoxsa şüur?” sualı kimi…
Sözümüzün canı var, xülasəsi var deyə iki əlli yapışmışıq sözün ətəyindən…
Sözü ən çox yazanlar işlədirlər, onlar danışmayanda daha artıq söz istifadə edirlər…
Klassiklər əsərlərinə müqəddimə yazardılar…
Müasirlər “ön söz” yazırlar, imkan düşəndə yazdırırlar…
Bu, artıq dəb halını alıb…
Hətta birinci kitabına “ön söz” yazdırmaq üçün adlı-sanlı, rütbəli, titullu adam axtarışları aylarla vaxt aparır.
Bəzən “ön söz” kitabın, əsərin çəkisindən ağır gəlir…
Heç bunun fərqinə varmamışdım. İlk dəfə kimin kitabına “ön söz” yazdığım da yadımda deyil. Ancaq o yadımdadır ki, çox məsuliyyətlə yanaşmışdım, orta məktəbdə sərbəst mövzuda inşa yazdığımdan da məsuliyyətli…
Son günlərin söhbətidir. Yetmiş yaşı bir aydan sonra tamam olacaq rayondan gəlmiş bir şairlə onun kitabını çap etdirmək üçün metro stansiyasından çıxıb mətbəəyə tərəf gedirdik ki, təzəcə yetmiş yaşı tamam olmuş başqa bir şairlə qarşılaşdıq. Görüşüb hal-əhval tutduq. Onları bir-birinə təqdim edib araya tanışlıq saldım. Mətbəəyə getdiyimizi, bir aydan sonra yetmiş yaşının tamam olması münasibətilə rayondan gəlmiş şairin yeni şeirlər kitabını çapa verməyə getdiyimizi söylədim. Yetmiş yaşı təzəcə tamam olmuş şair müəmmalı-müəmmalı baxıb astadan, az qala pıçıltı ilə bir şey dedi:
-Yəqin ki, kitabın “ön söz”ünü sən yazıbsan!
Mən cavab vermədən mənimlə gedən şair dilləndi:
-Yox, o, yazmayıb. “Ön söz”ü də, “son söz”ü də özüm yazmışam.
Sanki o, bu sözü ilə təzəcə tanış olduğu şairin qarşısında imtahandan qiymət alıb təskinlik tapdı, ağıllı, kamallı, savadlı, istedadlı olduğunu göstərdi, yetmiş yaşının hesabatını verib rahatlandı.
Pah atonnan! Nə çətinmiş bu “ön söz” məsələsi! Bunu mən belə bilməzdim!
Yetmiş yaşı təzəcə tamam olmuş şair qırmızı-qırmızı qımışdı, dodaqaltı mızıldandı:
– Həə? Onda əlli manatı özünə qalıb… – Yoluna davam etdi.
Mənə elə gəldi ki, bunu yetmiş yaşını qeyd eləmək üçün kitabını çıxartmaqdan ötrü rayondan durub Bakıya gəlmiş şair eşitmədi. Heç mən də eşitdirmək istəmədim. Amma sən demə, eşidibmiş, həm də arif adamdı, sözü göydə tutubmuş.
– Nə deyirdi o? – Biz də yolumuza davam etdiyimiz yerdə qəfildən soruşdu.
– Heeç! – Dilucu cavab verdim.
– Necə heç? Deyəsən əlli manat söhbəti eşitdirdi axı?
– Həə, köhnə söhbətdir.
– Nə söhbətdir elə? – Tərsliyinə salıb dirəşdi, məsələni mənim dilimdən eşitməyincə əl çəkməyəcəkdi.
– Çoxdanın söhbətidir, hələ də unuda bilmir. Bir nəfərin kitabına “ön söz” yazmaq istəyirdi, mənim ucbatımdan alınmadı.
– Yazardı da. Qabağına keçməmişdin ki…
– Yazammadı da… Əlli manatı bəri başdan gözləyə-gözləyə günləri, həftələri küləyə sovurdu. Həmin adam da məndən xahiş elədi, bir gecəyə yazıb göndərdim.
– Həmin adam sənə əlli manat verdimi?
– Mən yazdığıma təmənna ummuram. Yazanda öz imzamın, bir də yazdığımın əsərlərinin dəyərinə münasib yazıram. Pulun, qonorarın miqdarı vacib şərt deyil.
– Heç yaxşı iş görməmisən! Böyük günah işlətmisən.
– Nə? Günah?
– Əlbəttə! Kişinin çörəyinə bais olmusan! Bağışlanması mümkün olmayan günahdır. Heç kişi də kişinin çörəyinə bais olar?
Qurd ağzı (hekayə)
Qəribə tramvay sərnişini (Hekayə)
Novella haqqında novella
