Hansı bombadan qorxmalı?
Natiq Cəfərli
Dünyanın başı Rusiyanın Ukraynaya vəhşi hücumuna, həyasız işğala qarışıb, iqtisadi sahədə baş verənlər arxa plana keçib. Amma iqtisadiyyat təməldir – siyasi, geosiyasi vəziyyət daha çox iqtisadi maraqlardan və dünya iqtisadiyyatında baş verənlərdən doğur.
2008-ci ildəki iqtisadi daralma tez bir zamanda – likvidlik bolluğu vasitəsilə aradan qaldırıldı. Dünya iqtisadiyyatında təməl problemlər həll edilmədi, ancaq “pul çapı”, likvidlik bolluğu, “göydən səpilən pullar” daralmanın qarşısını aldı və dünya yenidən borcla böyümə modelinə döndü.
2020-ci ildə elan edilən pandemiya iqtisadiyyatı çökdürməyə başladı, prosesin axmaqcasına idarə edilməsi iqtisadiyyatın təməllərini zədələdi, adamları virusdan çox iqtisadi çətinliklər, depressiya, işsizlik və mənasız qapanmalar öldürdü. Yenə də ancaq likvidlik bolluğu işə düşdü, illik 84,7 trilyon dollarlıq ümumi daxili məhsulu olan dünya iqtisadiyyatına 17,2 trilyon dollar vəsait axıdıldı, nəticədə inflyasiya qabardı, bütün aktivlərin, əmtəələrin qiyməti artmağa başladı.
İndi ABŞ-ın Federal Ehtiyat Sistemi (FES) öncüllüyündə addımlar atılmasına başlanıb, səpilən pulları yığıb inflyasiya ilə mübarizə aparmaq istəyirlər. FES faizləri artırır, ona baxıb başqa ölkələrinin mərkəzi bankları da faiz artırmaqla məşğuldurlar. Bu, inflyasiyanı cilovlaya bilər, amma baha likvidlik, artan kredit faizləri dünya iqtisadiyyatının kəskin daralmasına, aktivliyin azalmasına, işsizliyə səbəb olur.
Artıq bir çox beynəlxalq nüfuzlu təşkilat, bank, yatırım fondu həyəcan təbili çalır – ABŞ iqtisadiyyatının yaxın aylarda tam böhrana girəcəyi, ciddi iqtisadi daralmanın qeydə alınacağı deyilir. ABŞ iqtisadiyyatı “asqıranda” isə dünya iqtisadiyyatı dərhal “sətəlcəm” olur.
Yəni hamımız oturub balacaboy diktatorun atom bombası atıb-atmayacağını gözlədiyimiz vaxt dünya iqtisadiyyatına böhran bombası düşüb. Bu o deməkdir ki, yaxın aylarda dünyada işsizlik, xalqların qəzəbi artacaq, böhran dərinləşəcək. Dünya təcrübəsi və tarix deyir ki, belə böyük böhranlardan iri ölkələr, şirkətlər bankrot olmadan, yüz milyonlarla insan kasıblamadan çıxmaq mümkün deyil. Atom silahından yox, iqtisadi partlayışlardan qorunmaq haqqında düşünmək, bunun yollarını tapmaq lazımdır…
Müəllifin başqa yazıları:
Sivil toplum, toplumla sivil davranış
Qiymət artımının sirr olmayan sirri
Siyasətdə sualtı qayıq taktikası
Vüsal Qasımlının müsahibəsinə qeydlər
Qiymət artımının əsas səbəbkarı
Nazirin istəyi, zəruri qeydlər
Fəlakətdən mümkün çıxış yolları
