Baha neftin şansı
Natiq Cəfərli
Respublikaçı Alternativ Partiyası
Neftin qiymətinin kəskin artımı ciddi müzakirə mövzusuna çevrilib. Bəzi populist mülahizələri kənara qoyub normal təhlil etsək görərik ki, neftin bizə xeyirsiz olması fikri zərərli, yanlışdır. Problem neftdə deyil, qeyri-şəffaf hökumətdədir. Hökumətin qeyri-şəffaf olmasının səbəbi isə bizik – vətəndaşlar. Hamımızın bunda günahı var, şəffaflıq seçkidən doğur, nə qədər ki, seçki institutunu hakimiyyətin əlinə oynayaraq gözdən salmağa çalışacağıq, bir o qədər də şəffaflıqdan uzaq sistemdə yaşamağa məhkumuq.
2022-ci ildə Dövlət Neft Fondundan büdcəyə 12 milyard 710 milyon manat köçürüləcək, 45 milyon 686 min manat isə təhsil proqramlarına, o cümlədən xaricdə təhsil alan gənclərə dəstək üçün xərclənəcək.
2022-ci ilin büdcəsindən 3 milyard 884 milyon manat təhsilə, 1 milyard 788 milyon manat səhiyyəyə, 3 milyard 642 milyon manat sosial müdafiə və sosial təminata, 1 milyard 145 milyon manat Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna dotasiya olaraq xərclənəcək – cəmi 8 milyard 671 milyon manat.
Dövlət sektorunda çalışanların sayı 904 min nəfərdir, onların orta aylıq maaşı 643 manatdır – deməli, ümumi əməkhaqqı fondu 7 milyard manata yaxındır. Təhsil + səhiyyə + sosial təminat + dövlət sektorunda çalışanların əməkhaqqı 15 milyard 671 milyon manat deməkdir.
Neft Fondundan büdcəyə transfert nə qədər idi? 12 milyard 710 milyon manat! Deməli, Neft Fondundan transfertin tamamı bu xərclərə yönəlir, 3 milyard manata yaxın da əlavə vəsait xərclənir.
Yəni neftin xeyirsiz olması kimi populist yanaşma doğru deyil – neft olmasaydı, indiki bərbad idarəetmə sistemi ilə ölkə batardı, abrımızı örtən neftdir. Ölkənin qazandığı hər 10 dollardan 8 dollar 80 senti neftə görədir.
Neft-qaz sərvətimiz, həm də bəlamızdır, hökuməti tənbəlləşdirən əsas amildir. İndi bir barrel Azərbaycan neftinin qiyməti 99 dollara çatıb, çox güman, 100 dolları da görəcək. Bizim kimi neft-qaz ölkələrinə tarix ikinci şans verir – “yaşıl iqtisadiyyata”, yeni enerji dünyasına keçid hələ 8-10 il zaman alacaq, bu zaman kəsimində neft baha olmalıdır ki, bərpa olunan enerjiyə yatırımlar sərfəli olsun. Hələ ki, 2030-cu ilə qədər yeni şans yaranıb – bu illər ərzində normal iqtisadi model qura bilməsək, sonra tarixin, geosiyasətin, dünya iqtisadiyyatının köşəsində ildən-ilə kasıblaşan ölkə olaraq qalacağıq.
Yeni iqtisadi modelə keçid üçün isə yeni idarəetmə modeli vacibdir. Bunu birdəfəlik anlamaq, yeni siyasi və idarəetmə modelinə keçid etmək lazımdır. Yeni idarəetmə modeli isə ancaq yeni konstitusiyadan doğa bilər. Populizmi, “Neft bahalaşdı, hökumət bizə daha çox pul versin” kimi sonu dalana dirənəcək yanaşmaları kənara qoyub yeni konstitusiyanın yazılması, ictimai müzakirəsinin təşkili üçün hamımız əlimizi daşın altına qoymalıyıq, ölkənin əsas müzakirə mövzusu məhz bu olmalıdır.
Müəllifin başqa yazıları:
Sivil toplum, toplumla sivil davranış
Qiymət artımının sirr olmayan sirri
Siyasətdə sualtı qayıq taktikası
Vüsal Qasımlının müsahibəsinə qeydlər
Qiymət artımının əsas səbəbkarı
