Hüquqa müqavimət
Erkin Qədirli
Respublikaçı Alternativ Partiyasının xarici əlaqələr katibi, hüquqşünas
Hüquq sosiologiyasında “hüquqa quruluşlu müqavimət” anlayışı var. Bu anlayış toplumda bir sıra münasibətlərin hüquqla yolagetməzliyini bildirir. Məsələn, qohumluq, dostluq, yerlilik və s. hüquqa quruluşlu müqaviməti yüksək olan münasibətlərdir (münasibətlərin quruluşu elədir). Burada münasibət iştirakçılarından çox az şey asılı olur, onların yolbilənliyi də çox zaman kara gəlmir. Belə münasibətlərdə yaranan problemləri hüquq yoluyla çözmək cəhdi həmin münasibətlərin pozulmasıyla nəticələnir. Bu, öz növbəsində, münasibəti qırmış tərəf üçün əlavə, hüquqla əlaqəsi olmayan problemlər yaradır.
Özəl hüquq sahələrində hüquqa quruluşlu müqavimətin mənfi təsirləri nisbətən az olur, çünki özəl hüquq sahələrində qayda seçiminə və razılaşdırmaya geniş yer verilir (üstünlük özəl maraqlardadır).
Problemlərin çoxu və ən çətin olanları ictimai hüquq sahələrindədir, çünki burada tərəflərin seçimindən və razılığından az şey asılı olur (ictimai maraqlara üstünlük verilir). Hüquqa quruluşlu müqaviməti yüksək olan münasibətlər ictimai hüquq sahələrini iflic belə edə bilir. Məsələn, dövlət hakimiyyətində qohumluq və/və ya yerlilik özünə yer edə, kök ata bilərsə, hüquq mədəniyyəti inkişaf etməyəcək.
Hüquqa quruluşlu müqavimətin dərəcəsi münasibət iştirakçılarının yaxınlıq dərəcəsindən asılıdır. Yaxınlıq nə qədər çox olarsa, müqavimət də bir o qədər çox olasıdır. Bizim toplumda insanlar arasında sosial məsafə çox kiçikdir. Bu səbəbdən də hüquq üçün çox önəmli olan münasibətlərin şəxsiyyətsizləşməsi (yəni şəxsiyyətin şəxsə çevrilməsi) çətinləşir. Nəticədə insanlarımız bir-birinə hörmət etməyə çalışarkən həmin hörmətin içində bir-birinin haqlarına hörməti görə bilmirlər (hər şeyi öz şəxsiyyətlərinə aid edirlər). Bu, “sistem problemi” adlandırdığım məsələnin daha dərin bir qatıdır.
