Uşaqların peyvəndlənməsi niyə vacibdir? – “Vaşinqton Post”
ABŞ-ın “Vaşinqton Post” qəzetində “Niyə uşaqların COVİD-19-a qarşı peyvəndlənməsi poliomielitə qarşı peyvəndlənməsi qədər vacibdir?” başlıqlı məqalə dərc olunub. Məqalənin müəllif Braun Universitetinin İctimai Səhiyyə Məktəbinin dekanı Aşiş Cadır. Novator.az saytı məqaləni ingilscədən çevirərək təqdim edir.
70 il bundan əvvəl yayılmış bir virus saysız-hesabsız amerikalının ölümünə səbəb oldu. Övladlarının yoluxmasından ehtiyatlanan valideynlər onları evdən çölə buraxmırdılar. ABŞ-ın yoluxma halları aşkarlanan şəhərlərində ciddi komendant saatı tətbiq olunmuşdu.
Amerikalılar daha çox xəstəliyin onları, xüsusilə də uşaqları iflic edəcəyindən qorxurdular. Yoluxan uşaqların əksəriyyətini yalnız “dəmir ağciyərlər” adlanan nəhəng süni nəfəs aparatlarının köməyilə həyatda saxlamaq mümkün olurdu.
Söhbət poliomielit virusundan gedir. Həmin dövrdə poliomielitlə mübarizəyə bütün cəmiyyət səfərbər olunmuşdu. Yoluxanların yalnız 0,1 faizində ciddi fəsadlar aşkarlansa da, buna əhəmiyyət verən yox idi.
Sonra amerikalılar virusoloq Conas Solkun poliomielitə qarşı hazırladığı, çox təsirli vaksinlə peyvəndlənməyə başladılar. Biz indiyə qədər də uşaqların poliomielitə qarşı peyvənd olunmasına tərəfdarıq.
Ötən əsrin ortalarına aid bu xəstəlik tarixçəsi hazırda valideynlərin öz övladlarını COVİD-19 infeksiyasına qarşı peyvənd etdirmək qərarı verməsinə yardımçı ola bilər.
Bu yaxınlarda ABŞ-da 5-11 yaşlı uşaqların koronavirusa qarşı peyvəndlənməsi prosesinə start verilib. Proses başlanandan bəri vaksin vurdurmaq üçün könüllü şəkildə növbəyə yazılan valideynlərin və uşaqların sayı artmaqdadır.
Bununla belə bu yaş qrupundan olan uşaqların peyvəndlənməsinin əleyhinə çıxan valideynlərin də sayı az deyil. Bəzi valideynlər hətta özləri vaksin vurdursalar da, uşaqlarının pevəndləməsini istəmirlər.
Onların tərəddüdləri başadüşüləndir. Çünki valideynlər COVİD-19-un uşaqlar üçün qorxulu olmadığını dəfələrlə eşidiblər. Burada həqiqət var, ancaq bu faktı bütün uşaqlara aid etmək olmaz. Poliomielit xəstəliyi kimi COVİD-19 infeksiyası da bəzi uşaqların sağlamlığına təhlükə yaradır.
Hər iki xəstəliyə yoluxanların dörddə üçündə heç bir simptom müşahidə olunmur. Özünü xəstə hiss edənlərdə isə qripəbənzər simptomlar olur və onların əksəriyyəti tam sağalır.
Uşaqlar böyüklərə nisbətən koronavirusa daha az yoluxurlar. Poliomielit virusuna yoluxmada da yaş fərqi müəyyən dərəcədə müşahidə edilirdi. Poliomielit ilk növbədə uşaqları hədəf alsa da, bu virusa yoluxan böyüklər xəstəliyi daha ağır keçirirdi.
Poliomielit və koronavirus vaksinləri arasındakı bəzi zəruri fərqlərə nəzər salaq.
Conas Solk poliomielit peyvəndinin hazırlanmasında inaktiv virusdan, yəni ölü hala gətirilmiş virusdan istifadə edib. İnaktivasiya prosesindəki qüsurları nəzərə alsaq, görərik ki, bu üsulla hazırlanan vaksinlərin özü poliomielit xəstəliyinin yaranmasına səbəb ola bilir.
COVİD-19 vaksinləri isə fərqlidir. Hazırlanmasında koronavirusdan istifadə olunmadığı üçün COVİD-19 vaksinindən xəstəliyə yoluxmaq fiziki baxımdan qeyri-mümkündür.
Bu, koronavirus vaksinlərinin daha təhlükəsiz olduğundan xəbər verir. Qısa vaxtda bütün dünyada 4 milyarddan çox insana, o cümlədən, on milyonlarla uşağa vurulan COVİD-19 vaksinlərinin təhlükəsizlik xüsusiyyəti orijinal poliomielit vaksinindən qat-qat yüksəkdir. Faktiki olaraq COVİD-19 peyvəndləri dünya tarixində indiyədək icad olunan bütün vaksinlərdən üstündür.
Amma müqayisənin başqa tərəfləri də var. Poliomielit öldürücü xəstəlikdir və o, 1950-ci illərdə hər il 3 minədək insanın ölümünə səbəb olub. O dövrdə körpələri yaxma üsulu ilə testdən keçirmək imkanları yox idi. Yalnız simptomlar özünü büruzə verdikdə və uşaqların vəziyyəti ağırlaşdıqda onları poliomielit testindən keçirirdilər. Təsəvvür edin, biz gözləyirik ki, uşaqlarımız xəstəxanalıq olsunlar, sonra onları COVİD-19 testindən keçirək.
Xoşbəxtlikdən COVİD-19 infeksiyası ABŞ-da böyük sayda uşaq ölümünə səbəb olmayıb. İndiyədək 700-ə yaxın uşaq koronavirus nəticəsində həyatını itirib. Bu isə ümumi ölüm sayının cüzi hissəsidir. Buna baxmayaraq ABŞ-da məktəblərin bağlanmasına və böyük ictimai toplantıların ləğvinə qərar verilib.
Poliomielit xəstəliyinin yayıldığı dövrdə olduğu kimi koronavirus infeksiyası zamanı da minlərlə uşaq ağır xəstəlik diaqnozu ilə xəstəxanalara yerləşdirilib. Minlərlə azyaşlıda multisistem iltihabi sindromu aşkarlanıb, bu isə onların həyatına böyük təhlükə yaradır. Hazırda COVİD-19 infeksiyasından uzun müddət əziyyət çəkən uşaqlarla bağlı statistik məlumatlar mövcud deyil.
Poliomielit və koronavirus infeksiyaları arasında daha bir fərq var: biz poliomielitin kökünü kəsə bilmişik. Koronavirusun kəskin və sürətli yoluxucu xüsusiyyətlərini nəzərə alsaq, bu infeksiyanın ABŞ-da endemik hala gələcəyini ehtimal etmək olar. Çox güman ki, virusu nəzarət altında saxlamaq və xəstəliyi yüngül formada keçirmək üçün vaksinlər həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevriləcək. Uşaqların peyvəndlənməməsi insanları uzun illər xəstəliyin faciəli nəticələri ilə üz-üzə qoya bilər.
İnfeksiyanın uzun sürən fəsadlarını yenicə anlamağa başladığımız bir vaxtda yayılan dezinformasiyalar və anti-vaksin kampaniyaları bizim diqqətimizi koronavirusun uşaqlara təsiri ilə bağlı mütəxəssis araşdırmalarından bir qədər yayındırır.
1950-ci illərdə poliomielit virusu diqqətdən kənarda qala bilməzdi. O dövrdə demək olar hər kəsin poliomielit nəticəsində iflic olmuş, əlil arabasına və ya qoltuq ağacına məhkum olunmuş bir tanışı və ya qohumu vardı.
ABŞ prezident Franklin Ruzvelt poliomielit virusunun ən məşhur qurbanıdır. O, bu virusu məhv etmək məqsədilə məşhur “Dimes marşı” (“March of Dimes”) təşkilatına rəhbərlik edib. Conas Solkun hazırladığı vaksin tətbiq olunmağa başlanandan sonra dərmana etibar edən valideynlər könüllü şəkildə övladlarını peyvənd etdiriblər.
Görəsən bugünkü dezinformasiya, siyasiləşmə və anti-vaksin əhval-ruhiyyəsi ABŞ-da 1950-ci illərdə olsaydı, poliomielit peyvəndi eyni səviyyədə qəbul edilərdimi? Xəstəliyin uşaqların çoxunun həyatına təhlükə yaratmadığı barədə indiki kimi arqumentlər səslənərdimi? Yoluxanların əksərinin xəstəliyi simptomsuz keçirdiyi və ya infeksiyanın çox az sayda insanın ölümünə səbəb olduğu barədə xəbərlər eşidərdikmi?
Xoşbəxtlikdən o zaman belə arqumentlərin heç birinin böyük təsiri olmayıb. İndi də biz bu cür arqumentlərə fikir verməməliyik. Bayramları yenidən əzizlərimizlə birlikdə keçirmək və səyahətlərə çıxa bilmək üçün peyvəndlənmə yaşı uyğun olan bütün uşaqlar peyvənd olunmalıdırlar. Bu həm də ona görə lazımdır ki, biz uşaqlarla birlikdə pandemiyanı arxada qoyaq və daha gözəl gələcəyə sarı irəliləyək.
Aşiş Ca,
ABŞ-ın Braun Universitetinin İctimai Səhiyyə Məktəbinin dekanı
Mənbə: Washingtonpost.com
