Prezident hansı referendumu mümkün sayır?
Prezident İlham Əliyev fevralın 18-i Münhendə BMT-nin baş katibi Antonio Quterreşlə Qarabağ müzakirəsi aparıb. Baş katibin münaqişənin həlli prosesində əsas şərtlərin nədən ibarət olması ilə bağlı sualına dövlət başçısı belə cavab verib: “Dağlıq Qarabağ ətrafındakı 7 rayon işğaldan azad edilməli, qaçqınlar və məcburi köçkünlər doğma yurdlarına qayıtmalı, bölgədə sülhməramlı qüvvələr yerləşdirilməlidir. Məhz bundan sonra Dağlıq Qarabağın statusuna dair referendumun keçirilməsi mümkündür”.
Dağlıq Qarabağın statusuna dair referendumun keçirilməsinin mümkünlüyünə dair açıqlamanı necə qiymətləndirmək olar? Münaqişənin çözümündə referendum variantı nələr vəd edir?
Novator.az-a danışan politoloq Elxan Şahinoğlunun şərhi belə olub: “Prezidentin münaqişənin həllinin sonrakı mərhələsində “referendum keçirilə bilər” ifadəsi o demək deyil ki, dövlət başçısı istənilən referenduma yaşıl işıq yandıracaq. Məsələ bundadır ki, münaqişənin həllinin ilkin mərhələsində nə qədər azərbaycanlı Dağlıq Qarabağa qayıtsa da, bölgədə nisbət yenə ermənilərin xeyrinə olacaq və onların mümkün referendumda necə səs verəcəkləri indidən bəllidir. Bunu dövlət başçısı da anlayır. Ona görə də prezident yalnız Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyi çərçivəsində referendumu mümkün sayır. Bu isə Dağlıq Qarabağa geniş muxtariyyət verilməsi deməkdir”.
1988-ci ildən başlayaraq Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü nəticəsində Dağlıq Qarabağ bölgəsi (Ağdərə, Xocavənd, Xankəndi, Xocalı, Şuşa) və onun həndəvərindəki 7 rayon (Laçın, Kəlbəcər, Zəngilan, Qubadlı, Cəbrayıl, Ağdam, Füzuli) zəbt edilib.
1994-cü ilin mayında elan olunan atəşkəsdən bəri ATƏT-in Minsk qrupunun vasitəçiliyi ilə aparılan sülh danışıqları heç bir nəticə vermir. ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədr ölkələri Rusiya, Fransa və ABŞ münaqişənin həlli üçün bu təklifləri irəli sürür: Dağlıq Qarabağ ətrafında olan rayonların mərhələlərlə Azərbaycanın nəzarətinə qaytarılması; Dağlıq Qarabağa təhlükəsizlik və özünüidarəetmə təminatını nəzərdə tutan aralıq statusun verilməsi; Ermənistanla Dağlıq Qarabağı birləşdirən dəhlizin yaradılması; gələcəkdə Dağlıq Qarabağın məcburi hüquqi qüvvəyə malik iradə ifadəsi yolu ilə (referendumla) yekun statusunun müəyyənləşməsi; bütün məcburi köçkünlərin və qaçqınların öz əvvəlki yaşayış yerlərinə qayıtmaq hüququ və sülhməramlı əməliyyatlar da daxil olmaqla beynəlxalq təhlükəsizlik təminatı.
2016-cı ilin oktyabrında dövlət başçısı İlham Əliyev Rusiyanın “Sputnik” Beynəlxalq İnformasiya Agentliyinə müsahibəsində deyib ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələsində kompromis ola bilməz, lakin yerli özünüidarə, Dağlıq Qarabağın özünüidarəsi məsələlərinə dair kompromis mümkündür: “Əgər razılığa gəlsək, bu, gələcəkdə muxtar respublika ola bilər”.
