Ağdərə rayonunun bərpası mümkündürmü?
Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində son qanlı döyüşlərin əsas istiqamətlərindən biri keçmiş Ağdərə rayonunun ərazisi oldu. Silahlı Qüvvələr Qarabağda atəşkəsi pozan Ermənistan ordusuna qarşı cavab tədbiri zamanı bu istiqamətdə Seysulan kəndini və Talış kəndinin ətrafındakı yüksəklikləri azad edib.
Transparency.az bildirir ki, 1923-cü ildə yaradılmış Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti 1991-ci ilədək mərkəzi şəhər Stepanakertdən və Şuşa, Mardakert, Martuni, Hadrut, Əsgəran rayonlarından ibarət olub.
Azərbaycan parlamenti 26 noyabr 1991-ci ildə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ləğv edəndə Mardakert rayonu Ağdərə rayonu adlandırılıb.
1992-ci il avqustun 25-də Azərbaycan parlamentinin qərarı ilə Ağdərə rayonunun bir hissəsi, o cümlədən Seysulan və Talış kəndləri Tərtər rayonunun tərkibinə keçib.
Parlamentin 13 oktyabr 1992-ci il qərarı ilə Ağdərə rayonu ləğv olunub. Bu qərara əsasən, Ağdərə rayonunun 8 kəndi Ağdam rayonunun, 23 kəndi Kəlbəcər rayonunun, Ağdərə şəhəri və 13 kəndi Tərtər rayonunun inzibati tərkibinə verilib. Hazırda Ağdərənin Tərtərə aid kiçik bir hissəsi Azərbaycanın nəzarətindədir.
İllərdir müxtəlif səviyyələrdə Ağdərə rayonunun bərpası məsələsi gündəmə gəlir. İndi bu məsələnin perspektivi varmı?
Milli Məclisin regional məsələlər komitəsinin üzvü Tahir Rzayev Transparency.az-a deyib ki, Ağdərənin bərpası Dağlıq Qarabağda qələbə əldə etdikdən sonra mümkündür: “Ağdərə rayonu, sözsüz ki, bərpa olunmalıdır. Ancaq indiki vəziyyətdə bu çətindir. Rayonun ərazisi üç qonşu rayon arasında bölünüb. İndi Ağdərənin inzibati-ərazi vahidi kimi bərpası üçün külli miqdarda vəsait tələb olunur. Rayon bərpa ediləcəksə, icra, hüquq mühafizə, təhsil, səhiyyə orqanları yaratmaq, ayrı-ayrı yerlərdə məskunlaşan məcburi köçkünləri bu işlərə cəlb etmək, bir yerə toplamaq lazımdır. Bütün bu işlər həm külli miqdarda vəsait tələb edir, həm də əhalinin narahatlığına səbəb ola bilər. Milli Məclisdə Ağdərənin bərpası məsələsi bir neçə dəfə qaldırılıb, amma idarəetməni, təşkilatçılığı dərindən bilənlər ortaya elə məsələlər qoyub ki, həqiqətən də indiki zamanda bunu həyata keçirməyin çətin olduğunu görürsən. Amma torpaqlar geri qaytarılandan sonra əhali bu ərazilərdə məskunlaşacaq, rayonun hər bir infrastrukturu da qurulacaq”.
Transparency.az-a danışan ağdərəli hüquqçu Yalçın İmanov düşünür ki, rayonun bərpası həm idarəetmə, həm də Qarabağ münaqişəsinin həlli baxımından vacibdir: “Ağdərənin üç rayon arasında bölüşdürülməsi yanlış addım idi. Rayon əhalisi ölkə boyu səpələnib, hətta kiçik texniki problemləri yarandıqda belə çıxılmaz vəziyyətə düşürlər. Üstəlik, Ağdərənin yoxluğu Dağlıq Qarabağ azərbaycanlıların sayına mənfi təsir edir. Rayonun bərpası, vahid idarəetmə strukturunun yaradılması ağdərəli köçkünlərin toparlanmasına səbəb olar. İndi bərpa məqamıdır. Biz gələcəkdə ağdərəli ermənilərə bu təminatla eyham edə, zəmanət verə bilərik. Digər tərəfdən bu addım Azərbaycanın diplomatik mövqelərinin gücləndirilməsinə səbəb ola bilər”.
İşğala qədər Ağdərənin 14 kəndində (Sırxavənd, Bəşirlər, Qaraşlar, Qaralar, Baş Güneypəyə, Orta Güney, Xatınbəyli, Manikli, Tellibinə, Narınclar, Çərəktar, İmarət-Qərvənd, Umudlu, Yeni Qaralar) və Gəncxana sovxoz qəsəbəsində 14 mindən çox azərbaycanlı yaşayıb.
